تحولات کالبدی سکونتگاه های روستایی استان گیلان به منظور تدوین الگوی توسعه کالبدی

تحولات منجر به چالش­های عمده توسعه پایدار روستایی در ایران را می توان در پنج عامل چالش­های اقتصادی، مدیریتی و برنامه ریزی، محیطی، اجتماعی و فیزیکی ـ کالبدی طبقه­بندی کرد. تحولات کالبدی جامعه روستایی کشور و از جمله استان گیلان را می­توان از دو منظر مورد بررسی قرار داد. بخشی از تحولات تحت تأثیر برنامه­های دولت (به­ویژه تهیه و اجرای طرح­های کالبدی) قرار گرفته­است و بخشی دیگر نیز به­صورت ارگانیک و در طی زمان رخ داده­است. به همین منوال، در کارکرد سکونتگاه­های روستایی نیز تغییرات گسترده­ای به­وجود آمده­است. تحول در نظام کشاورزی، روابط بین سکونتگاهی، مناسبات شهر و روستا و تغییر در شکل و الگوی مسکن از جمله این تغییرات است. نکته حائز اهمیت در این تحولات تأثیرپذیری آنها از شرایط جغرافیایی است (که در وجه عینی فضا قابل مشاهده و تأمل است). این مقاله، که با استفاده از روش تحقیق کیفی به انجام رسیده است، این سؤال اساسی را محور بحث خود قرار داده که «تحولات کالبدی سکونتگاه­های روستایی استان، با چه نوع چالش­هایی در راه توسعه پایدار رو­به­رو است و بر مبنای این تحولات چه الویت­های راهبردی برای توسعه کالبدی روستاهای استان وجود دارد؟ نتیجه این بررسی نشان داد که کاهش 30درصدی اراضی کشاورزی و افزایش40درصد نقاط شهری در طی سی­سال اخیر، آسیب­پذیری در برابر حوادث طبیعی، تغییر در کارکرد سکونتگاه­های روستایی و ضعف در وابستگی کارکردی از عمده­ترین چالش­های کالبدی استان است. با وجود تلاش قابل­توجهی که در سه دهه اخیر برای تحقق توسعه کالبدی در نواحی روستایی انجام گرفته است، فقدان برنامه­ریزی استراتژیک مانع تدوین الگوی مناسب توسعه کالبدی در این استان بوده­است.